Ці ўплывае спосаб, якім вы прывыклі траціць грошы, на памеры вашых выдаткаў? Група аўстралійскіх даследчыкаў прааналізавала дзясяткі навуковых прац на гэтую тэму і прыйшла да адназначнай высновы: выкарыстанне безнаяўных плацяжоў падахвочвае спажыўцоў выдаткоўваць больш, чым у выпадку аплаты гатоўкай. Даследаванне апублікаванае ў Journal of Retailing і выстаўленае ў вольны доступ на платформе рэцэнзаванай навуковай літаратуры ScienceDirect у канцы траўня гэтага года.
Ці існуе «эфект безнаяўных разлікаў», які прымушае людзей выдаткоўваць больш?
Аўтарамі даследавання сталі аўстралійскія навукоўцы Лахлан Шомбургк і Арвід Хофман з Бізнес-школы Адэлаіды (штат Паўднёвая Аўстралія), а таксама Алекс Бэлі з Мельбурнскага ўніверсітэта (штат Вікторыя). Яны звярнулі ўвагу на тое, наколькі імкліва пашыраецца выкарыстанне безнаяўных плацяжоў. Так, у 2022 годзе пераважная большасць жыхароў ЗША часцей выбірала лічбавыя метады аплаты, і толькі 13−14% амерыканцаў усё яшчэ выкарыстоўвалі наяўныя для большай часткі сваіх пакупак.
У сувязі з гэтым у даследчыкаў узнікла пытанне: а ці выгадны самім спажыўцам пераход ад наяўных да лічбавых плацяжоў? Вядома, што ў безнаяўных метадаў аплаты ёсць відавочныя перавагі перад гатоўкай — напрыклад, адносна большая бяспека, зручнасць і прастата выкарыстання. Але ёсць у шырокага выкарыстання безнаяўных плацяжоў і іншы бок. Напрыклад, існуе занепакоенасць, што некаторыя безнаяўныя метады аплаты могуць заводзіць спажыўцоў у «пазыковыя пасткі», стымулюючы спантанныя выдаткі. Акрамя таго, даўно існуе меркаванне, што выкарыстанне безнаяўных разлікаў прыводзіць да павелічэння выдаткаў у спажыўцоў.
Каб зразумець, ці сапраўды гэта так, аўстралійцы прааналізавалі 71 навуковую працу на гэтую тэму, напісаную больш чым за 40 гадоў. Як выявілася, упершыню на «эфект безнаяўных грошай» навукоўцы звярнулі ўвагу яшчэ ў 1979 годзе. Ужо ў канцы XX — пачатку XXI стагоддзя навука высветліла, што выкарыстанне безнаяўных метадаў аплаты прыводзіць да таго, што спажыўцы выдаткоўваюць больш грошай і купляюць больш тавараў.
Аднак у апошнія два дзесяцігоддзі з’явіліся даследаванні, аўтары якіх спрабавалі зразумець, ці не саслабеў ці не знік зусім «эфект безнаяўных разлікаў» па меры таго, як яны шырока распаўсюдзіліся. Акрамя таго, сярод эканамістаў існуе меркаванне, што спажыўцы схільныя паводзіцца рацыянальна — а значыць, прыкметных адрозненняў у іх выдатках падчас выкарыстання розных спосабаў аплаты нібыта наогул не мусіць быць.
Шомбургк, Хофман і Бэлі параўналі звесткі па 392 параметрах, сабраных больш чым за 40 гадоў. І прыйшлі да высновы, што навукоўцы пацвердзілі існаванне «эфекту безнаяўных разлікаў». Спажыўцы пры іншых роўных умовах выдаткоўваюць больш падчас аплаты безнаяўнымі спосабамі, чым падчас аплаты наяўнымі грашыма.
Пры чым тут «боль ад аплаты»?
Звычайна «эфект безнаяўных разлікаў» звязваецца з так званым болем ад аплаты — псіхалагічным дыскамфортам, які спажыўцы адчуваюць, развітваючыся з «сапраўднымі» наяўнымі. Бо падчас безнаяўных плацяжоў такіх пакутаў людзі не адчуваюць — прынамсі, да моманту, як не зірнуць на выпіску з рахунку ці суму ў банкаўскай праграме.
Канцэпцыя «болю ад аплаты» абапіраецца на тое, што людзі наогул не любяць стратаў і імкнуцца іх пазбягаць. Наяўныя плацяжы мяркуюць фізічную страту банкнот і манет, таму «боль ад аплаты» прыкметна мацнейшая акурат падчас аплаты наяўнымі. Што цікава, гэтая выснова пацверджаная нават звесткамі неўралогіі.
Зрэшты, навукоўцы прапанавалі яшчэ некалькі дадатковых механізмаў, якія могуць ператвараць аматараў безнаяўных плацяжоў у транжыраў. Напрыклад, праз выкарыстання «безнаяўных» людзі могуць недаацэньваць свае папярэднія выдаткі, што прыводзіць да дадатковых пакупак. Іншымі словамі, пэўныя метады безнаяўных плацяжоў пакідаюць менш прыкметны след у памяці ў параўнанні з пакупкамі за наяўныя, падчас якіх грошы трэба фізічна пералічваць і перадаваць прадаўцу.
Калі «эфект безнаяўных разлікаў» мацнейшы — і чым даследаванне можа быць карыснае прадаўцам?
У дадатак да галоўнай высновы артыкула аўстралійскія навукоўцы выявілі, што дадатковыя выдаткі, звязаныя з выкарыстаннем безнаяўных плацяжоў, у некаторых сітуацыях праяўляюцца мацней.
Так, павялічвае безнаяўныя выдаткі дэманстрацыйнае спажыванне — то-бок купля тавараў і паслуг для дэманстрацыі свайго багацця і сацыяльнага статусу. Напрыклад, набыццё раскошных аўтамабіляў, дарагіх гадзіннікаў, ювелірных упрыгожанняў ці заказ дарагога тура.
Гэты факт даследчыкі рэкамендуюць браць пад увагу гандлярам, якія прапануюць такія тавары і паслугі: для іх прыём безнаяўнай аплаты вельмі важны. З іншага боку, калі прадаўцы будуць акцэнтаваць увагу на тым, што купля іх тавараў спрыяе павышэнню сацыяльнага статусу, гэта можа прывесці да павелічэння пакупак, зробленых з дапамогай безнаяўных метадаў.
Акрамя таго, «эфект безнаяўных разлікаў» павялічваецца ў грамадзян краін, эканоміка якіх на ўздыме. Калі тэмпы росту ВУП павялічваюцца — растуць і шанцы выдаткаваць больш грошай безнаяўнымі плацяжамі, чым наяўнымі. І наадварот, пры змяншэнні ВУП «эфект безнаяўных разлікаў» таксама змяншаецца.
«Эфект безнаяўных разлікаў» прыкметна слабейшы для выдаткаў на дабрачыннасць. У сувязі з гэтым даследчыкі раяць дабрачынным арганізацыям па магчымасці захоўваць традыцыйныя спосабы збору ахвяраванняў наяўнымі.
Чытайце таксама
