У васьмідзясятыя, дзевяностыя ды, мабыць, і ў нулявыя гады словазлучэнне «руская мафія» рэгулярна гучала ў навінах. Крымінальныя разборкі, велізарныя партыі наркотыкаў і зброі, гучныя затрыманні… Большасць удзельнікаў тых падзей даўно выправілася на той свет. А вось апошні бос рускай мафіі Нью-Ёрка (дарэчы, падобна называецца кніга пра яго) дагэтуль жывы. Яму 76 гадоў, а нарадзіўся і пражыў маладосць ён у беларускім Гомелі. Расказваем вам гісторыю Барыса Найфельда.
Пачатак гісторыі Найфельда і нараджэнне рускай мафіі ў ЗША
Барыс Найфельд нарадзіўся ў Гомелі ў 1947 годзе ў габрэйскай сям'і. Яго бацька Міхаіл трапіў у сталінскі ГУЛАГ, маці пазней кінула сям’ю, таму яго з братам Веніямінам выхоўвалі бабуля і дзядуля.
За шэсць гадоў да нараджэння Барыса, у 1941-м, апошнія з пачаткам вайны змаглі эвакуявацца ў Казахстан, пасля вайны вярнуліся ў Гомель, дзе сутыкаліся з антысемітызмам. У юнацтве Біба — менавіта такую мянушку хлопец атрымаў у дзяцінстве — займаўся барацьбой і веславаннем, а таксама надоўга прападаў на вуліцы і ўжо ў 18 гадоў атрымаў за хуліганства тры гады, якія адседзеў у Бабруйску.
Ісці ў войска ён не хацеў, таму сімуляваў псіхічныя праблемы. Нейкі час Барыс вучыўся на кухара ў Гомелі, потым пачаў працаваць маляром, але «ў вольны ад працы час» быў часткай злачыннага свету, займаючыся з братам кватэрнымі крадзяжамі, а таксама рабуючы падпольных камерсантаў — цахавікоў.
У 1979-м, калі Барысу было 32 гады, ён са сваёй сям’ёй, а таксама з братам эміграваў у ЗША — афіцыйна, з рэлігійных прычын. Акурат у тым годзе здарыўся пік габрэйскай эміграцыі з СССР: за мяжу адпусцілі больш за 51 тысячу чалавек. Аднак у канцы года савецкая армія ўвайшла ў Афганістан, пасля чаго разрадка з Захадам спынілася, а маштабы эміграцыі габрэяў рэзка знізіліся. Для параўнання, у цэлым за 1982−1986 гады з СССР выехала менш за 7 тысяч габрэяў і членаў іх сем’яў. Так што Найфельдам пашанцавала. Цікава, што ў тым самым годзе, што і Найфельд, на Захад з’ехаў і ўраджэнец Мінска, што таксама меў габрэйскія карані, Валерый Фабрыкант, які пазней усяго за некалькі хвілін забіў чатырох калег-прафесараў па канадскім універсітэце.
Перабраўшыся ў ЗША, Барыс нейкі час жыў у горадзе Олбані, а потым пераехаў у Нью-Ёрк. Выбар апошняга тлумачыўся проста: у адрозненне ад іншых месцаў, там не бралі разавую плату за ўязную візу ў памеры 100 даляраў з чалавека. Каб знайсці грошы на пражытак, Барыс першы час працаваў у таксі, але потым, паводле яго ўласных словаў, звязаўся з крыміналам. Неўзабаве яго арыштавалі за крадзеж, але калі ён прызнаў віну, далі ўмоўны тэрмін.
Пасля гэтага Біба стварыў уласную банду, што зарабляла рабаваннямі і крадзяжом каштоўнасцяў. Магчыма, у ёй быў і Веніямін. У любым выпадку неўзабаве абодва трапілі пад крыло Яўсея Агрона — мясцовага кіраўніка рускай мафіі.
Яе прадстаўнікі пачалі прыбываць у ЗША пасля 1974-га, калі Кангрэс прыняў закон, які спрыяе палітычным уцекачам з СССР. Савецкія эмігранты аблюбавалі паўднёвую частку Брукліна на ўзбярэжжы Атлантычнага акіяна (гаворка пра той самы легендарны Брайтан-Біч). Да пачатку 1980-х іх тут было ўжо каля 50 тысяч, і раён пачалі называць маленькай Адэсай (значная частка насельніцтва менавіта гэтага горада была габрэямі, і многія з іх склалі касцяк эміграцыі ў ЗША).
Ураджэнец Ленінграда (цяперашні Санкт-Пецярбург), Агрон прыбыў у ЗША, хутчэй за ўсё, у 1975-м і хутка збіў невялікую групоўку, што абклала данінай усіх гандляроў на Брайтан-Біч. Тых, хто спрабаваў скардзіцца ці даваць паказанні, жорстка забівалі: напрыклад, адну з жанчын адправілі на той свет разам з сынам, папярэдне выкалаўшы няшчасным вочы. З’яўленне рускай мафіі шмат у чым было невыпадковым: толькі пазней амерыканцы зразумелі, што КДБ з дапамогай эміграцыі негалосна экспартуе ў Амерыку крымінальнікаў.
Саюзнікамі Агрона сталі італьянцы — ён дамовіўся пра супрацоўніцтва з прадстаўніком сям'і Джэнавезе, аднаго з крымінальных кланаў сіцылійскай мафіёзнай групоўкі «Коза ностра», плаціў ім працэнты з рэкету і дапамагаў у махінацыях. У пачатку 1980-х пад кіраўніцтвам Яўсея было каля 500 чалавек.
Сярод іх аказаліся і браты Найфельды. Веніямін, які стаў на чале брыгады баевікоў, «праславіўся» на Брайтан-Біч тым, што забіў крыўдзіцеля сваёй дзяўчыны: той абразіў яе на аўтастаянцы ў Брукліне, пасля чаго ўраджэнец Гомеля падняў яго левай рукой за каўнер кашулі, а правай усадзіў нож у грудзі. Шматлікія сведкі заявілі ў судзе, што Веніямін абараняўся. Яго адпусцілі, а справу закрылі. Бібу ж Агрон неўзабаве зрабіў сваім шафёрам і па сумяшчальніцтве целаахоўнікам.
Тым часам канкурэнты першага боса рускай мафіі не драмалі, бо Яўсей моцна падставіўся. Яго паплечнікі, сярод якіх вылучаўся Давід Багацін (паводле некаторых звестак, у мінулым ён быў агентам савецкай вайсковай разведкі, які ваяваў у В’етнаме), прыдумалі афёру з падаткамі на бензін, на якой яны штогод зараблялі 1,5 млрд даляраў. Іх прыкрывала італьянская сям’я Каломба, яшчэ адны прадстаўнікі «Коза ностры».
Як адзначала выданне «Нож», «нягледзячы на сваю жорсткасць, Агрон кепска кантраляваў сваіх уласных людзей. Багацін, Балагула (пра яго мы скажам ніжэй. — Заўв. рэд.), браты Найфельды — усе яны мелі ўласны бізнес, інтрыгавалі з італьянцамі і падпарадкоўваліся Агрону роўна настолькі, каб гэта не перашкаджала ім зарабляць самастойна». Але Яўсей паспрабаваў таксама паўдзельнічаць у бензінавай афёры, пасля чаго ад яго са згоды італьянцаў вырашылі пазбавіцца.
Два замахі на караля рускай мафіі аказаліся няўдалымі, а вось у 1985-м кілер быў дакладны. У тую суботнюю раніцу Агрон, як звычайна, збіраўся папарыцца ў лазні. Як толькі Яўсей націснуў кнопку выкліку ліфта, да яго наблізіўся мужчына ў спартовым касцюме і, прыставіўшы пісталет да скроні, спусціў курок. Зрабіўшы кантрольны стрэл, ён знік.
У момант замаху Біба мусіў праверыць пад’езд і чакаць свайго боса ў машыне. Але ён нечакана знік за некалькі хвілін да стрэлу і з’явіўся ў штаб-кватэры Агрона праз некалькі дзён. Гамяльчук так нічога і не змог расказаць паліцэйскім (ён адмаўляў сваю датычнасць да забойства), справа завісла, а мужчына вярнуўся да сваёй працы — цяпер ён стаў целаахоўнікам і кіроўцам новага боса рускай мафіі — Марата Балагулы.
У Бібы быў свой матыў для забойства: ён і сам быў незадаволены палітыкай, якая праводзілася Яўсеем, лічачы, што можна зарабляць больш. Акрамя таго, ён распрацаваў схему гандлю гераінам, не паведамляючы пра гэта шэфу, а той мог пра гэта даведацца. Таму, магчыма, Найфельд на просьбу Балагулы дапамог прыбраць свайго боса. Аднак даказаць яго датычнасць да забойства паліцыя не змагла.
Калі Агрон у асноўным тэрарызаваў імігрантаў з СССР, то яго пераемнік пашырыў «прадпрыемства» і захапіў падпольны рынак нафтапрадуктаў. Ён дамовіўся з італьянцамі: даходамі ад бензінавага бізнесу пачалі дзяліцца з сем’ямі Джэнавезе, Каломба і Лукезе. У абмен Балагула атрымаў абарону ад закона і канкурэнтаў, а таксама поўную свабоду дзеянняў на Брайтан-Біч.
Гэта спадабалася не ўсім. Выклік новай камандзе кінуў бандыт Вадзім Рэзнікаў. У лютым 1986-га ў офісе Балагулы сабраліся яго целаахоўнікі. У тым ліку браты Найфельды, якім, як адзначалася, належала бензінавая кампанія Platinum Energy, што знаходзілася ў Брукліне на Авеню U, непадалёк ад Брайтан-Біч, — яна ўваходзіла ў «бензінавую імперыю» Балагулы. Апоўдні ў офіс увайшоў Рэзнікаў і адкрыў агонь з аўтамата. Адзін з прысутных, сябар Барыса Найфельда Ілля Зельцэр, быў забіты (у гонар яго Біба назваў свайго сына, які нарадзіўся неўзабаве пасля гэтага, Іллёй), двое параненыя, уключаючы самога гамельчука, параненага ў палец рукі. Яго брат схаваўся пад стол і не пацярпеў. На следстве браты Найфельды не сказалі ні слова. Праз месяц Рэзнікава на просьбу Балагулы застрэліў італьянец з мясцовага клана.
Гэта нядзіўна, бо супрацоўніцтва дзвюх злачынных арганізацый было ўзаемавыгадным. Бос рускай мафіі выплачваў італьянцам два цэнты з кожнага прададзенага галона бензіну. Італьянцы і рускія толькі за 1986 год скралі ва ўрада падаткаў на мільярд даляраў. З іх дзвесце мільёнаў пайшлі італьянцам.
У тым самым годзе Балагула, які папаўся на махлярстве з крэдытнымі карткамі, збег з ЗША, але працягваў кіраваць мафіяй дыстанцыйна. У 1989-м яго затрымалі, даставілі ў Штаты і праз два гады асудзілі. На волю ён выйшаў толькі ў 2004-м, калі ў рускай мафіі паспела змяніцца некалькі пакаленняў.
Узыходжанне Бібы на трон і вайна з канкурэнтам
Пасля пасадкі Балагулы яго месца заняў Барыс Найфельд. Магутнасць яго папярэднікаў шмат у чым грунтавалася на кантактах і супрацоўніцтве з італьянскай мафіяй. А вось Найфельду не пашанцавала. Італьянскія кланы зрабілі стаўку на яго канкурэнтаў. Таму Біба так і не змог узяць у свае рукі бензінавы бізнес, імперыя яго папярэдніка пачала павольна развальвацца. Тады ўраджэнец Гомеля пераключыўся на пастаўкі гераіну, чым займаўся і раней.
Ён купляў наркотыкі ў Тайландзе, перавозіў іх у Сінгапур, а потым, хаваючы ў тэлевізійных кінескопах, адпраўляў у Польшчу праз створаную ў Бельгіі кампанію. Ужо адтуль рускія кур’еры з сапраўднымі пашпартамі ЗША завозілі гераін у Штаты праз нью-ёркскі аэрапорт пад выглядам мукі для бруклінскіх пякарняў. Такая схема працавала год, пакуль яе не раскрылі. З часам кур’еры пашырылі геаграфію сваёй дзейнасці на Бостан, Чыкага і іншыя амерыканскія гарады. «Я браў кіло з дастаўкай па 25−27 тысяч [даляраў], — тлумачыў Біба, — а прадаваў за 115 тысяч!»
З імем гамельчука таксама звязаная гучная гісторыя пра падводную лодку. Ужо пасля распаду СССР удзельнікі тамбоўскай групоўкі разам са знакамітым Медэлінскім картэлем Пабла Эскабара з Калумбіі збіраліся купіць расійскую дызельную субмарыну «Факстрот», здольную пасля вымання тарпедных апаратаў перавозіць да 40 тон какаіну. Першапачатковую цану ў 20 мільёнаў даляраў удалося збіць да пяці — але праз гібель некаторых ключавых фігур угоды (у тым ліку Эскабара) яна так і не адбылася. Праўда, якую ролю ў гэтай задумцы граў Найфельд, дакладна не вядома.
Аднак неўзабаве ў Барыса з’явіліся канкурэнты. У першую чаргу гаворка ішла пра Моню Эльсона. Апошні таксама пачынаў кар’еру ў камандзе Яўсея Агрона. Потым усю другую палову 1980-х праседзеў у ізраільскай турме за гандаль наркотыкамі, пасля чаго вярнуўся на Брайтан-Біч і стаў працаваць на братоў Зільбераў (Уладзіміра і Алекса), якія дапамагалі яму фінансаваць закупкі гераіну ў Паўднёва-Усходняй Азіі і перапраўляць у ЗША, дзе прадавалі яго італьянцам. Такім чынам Моня перайшоў гамельчуку дарогу.
Як пісала расійскае выданне «Коммерсант», «Найфельду, натуральна, усё гэта не падабалася. Оптавы гандаль наркотыкамі — вельмі спецыфічная рэч. Тут ніхто і ніколі не дае крэдытаў. Вялікія партыі наркотыкаў ніколі не аддаюць у доўг. Яны пераходзяць з рук у рукі толькі ў абмен на грошы. У гэтым бізнесе не бывае падзелу працы ці «даху». Кожны вырашае свае праблемы сам. Таму Найфельду было цяжка змагацца за «італьянскіх пакупнікоў» з Эльсонам, у якога былі такія грашовыя мяшкі, як Зільберы. Стаўшы партнёрамі італьянцаў у бензінавай афёры, яны атрымалі доступ да карумпаваных амерыканскіх паліцэйскіх і чыноўнікаў — чаго ў рускіх раней ніколі не было. А гэта вельмі важна і для наркабізнесу. З «чужымі» наркадзялкамі будуць бязлітасна змагацца мясцовыя ўлады. Усё гэта Найфельд вельмі добра разумеў. Таму, па-першае, у 1990 годзе ён выправіўся ў Еўропу, каб знайсці сабе наркафінансаванне і рэалізаваць старую мару свайго боса Балагулы — прыватызаваць савецкую эканоміку. А па-другое, абвясціў вайну Моню Эльсону.
За жыццё свайго галоўнага канкурэнта Біба прапанаваў 100 тысяч даляраў. Зразумела, той не стаў чакаць незайздроснай долі. У той час Барыс перамяшчаўся паміж бельгійскім Антверпенам, дзе жыў у кватэры са сваёй каханкай, і Стэйтэн-Айлэндам, акругай у штаце Нью-Ёрк, дзе жылі яго жонка і дзеці. У студзені 1991 года людзі Эльсона падклалі бомбу пад глушыцель машыны Найфельда. Назаўтра Барыс паехаў у школу, каб забраць адтуль дзяцей, тыя залезлі на задняе сядзенне. Ад смерці іх выратаваў вартаўнік, які заўважыў пад машынай дзіўны прадмет. Бомба, якая мусіла спрацаваць ад гарачага паветра, што ішло з глушыцеля, зрушылася і не выбухнула своечасова.
Пасля гэтага Найфельд з’ехаў у Бельгію і пачаў кіраваць «баявымі дзеяннямі» адтуль. Біба і Моня Эльсон палявалі адзін на аднаго па ўсіх штатах — вядома, не наўпрост, а праз падначаленых. Напрыклад, на загад Найфельда кілер здзейсніў замах на жыццё Эльсона — апошняму ўсадзілі пяць куляў у жывот. Мужчыну давялося выдаліць нырку, ён страціў здольнасць нармальна ператраўліваць ежу, але застаўся жывы. Праз некалькі дзён кілер, паплечнік гамельчука, быў забіты. Прайшло яшчэ трохі часу, і Барыс, які ехаў у машыне па Маскве, раптам рэзка павярнуў таму перад домам, дзе яго чакала засада, і застаўся жывы. «Шчыра кажучы, што б я ні рабіў, я ніколі не кідаў спробаў забіць Моню», — гаварыў Найфельд.
Забойствы аўтарытэтаў рускай мафіі ў ЗША ішлі адно за адным. У гэтым супрацьстаянні італьянцы ў асноўным падыгрывалі Эльсону, але ў іх хапала сур’ёзнейшых праблем, таму ў цэлым босы мафіі проста чакалі, чым скончыцца канфлікт. У гэты час у вайну ўступіла трэцяя сіла. У 1992-м у ЗША прыехаў Вячаслаў Іванькоў, вядомы як Слава Япончык. Менавіта ён стаў новым партнёрам сям'і Гамбіна з «Коза ностры» і пачаў аб’ядноўваць рускую мафію вакол сябе.
Супрацьстаянне ж двух старых канкурэнтаў скончылася нечакана. У 1993-м Эльсону давялося тэрмінова з’ехаць з ЗША ў сувязі з пільнай увагай спецслужбаў. А ў 1994-м у аэрапорце Нью-Ёрка за кантрабанду наркотыкаў быў арыштаваны і Найфельд. Ён пачаў даваць паказанні супраць Эльсона, якога ў наступным годзе арыштавалі ў Італіі. Як казаў Барыс, ён не хацеў супрацоўнічаць са следствам і трымаўся 13 месяцаў, але потым да яго дайшло, што 34 гады, якія абяцаюць яму пракуроры, — гэта зашмат. Ён сцвярджаў, што даў паказанні толькі на Эльсона і нічога на іншых. Але многія ў гэта не паверылі. «Закладваць не да канца — гэта як быць напалову цяжарным», — адзначаў адзін з прадстаўнікоў рускай мафіі.
Біба стаў сведкам абвінавачання і прызнаў сябе часткова вінаватым. У выніку ў траўні 1998-га ён атрымаў 4 гады і 4 месяцы турмы і выйшаў на волю. У прысудзе было адзначана, што тэрмін пакарання яму зніжаны «на хадайніцтва ўладаў у выніку істотнай дапамогі падсуднага» — менавіта гэтая дапамога дапамагла праваахоўнікам адправіць за краты Эльсона.
Маленькая пенсія і спробы вярнуць ранейшы ўплыў
Пасадка Найфельда азначала крах яго прэтэнзій на лідарства ў рускай мафіі. У яго не было такога аўтарытэту, як у папярэднікаў. Чакаць яго выхаду з-за кратаў ніхто не збіраўся. Тым часам яго брат Веніямін адышоў у цень, а вось Барыс пасля вызвалення працягнуў крымінальны бізнес, але ўжо на ўзровень ніжэй: ён заняўся кантрабандай цыгарэт. У 2008-м яго зноў арыштавалі. Біба і тут пачаў супрацоўнічаць са следствам. Пракуратура прасіла суддзю праявіць да яго максімальную спагаду, але той усё роўна даў гамельчуку пяць гадоў турмы, адкуль ён выйшаў у лютым 2014 года.
Апынуўшыся на волі, Біба страціў усё і жыў на пенсію па ўзросце памерам 750 даляраў на месяц. Магчыма, менавіта гэта штурхнула яго на новае злачынства. Не прайшло і двух гадоў, як у студзені 2016-га яго затрымалі па абвінавачанні ў вымагальніцтве. Яго багацейшы кампаньён Барыс Катлярскі на наступны дзень замовіў платнага адваката, а Біба пад прысягай заявіў пра неплацежаздольнасці, і яму далі казённага абаронцу. Абодва злачынцы хацелі выбавіць у неназванага пацярпелага бізнесоўца (пазней стала вядома, што гаворка ішла пра багатага расійскага суднаходнага магната) 125 тысяч даляраў, пагражаючы забойствам. Той звярнуўся да амерыканскіх сілавікоў, якія з лістапада папярэдняга года вялі змоўнікаў, запісваючы іх размовы. Урэшце пацярпелы выпісаў чэк сваёй карпарацыі на 50 тысяч даляраў без пазначэння атрымальніка і ўручыў яго Найфельду, які выйшаў з рэстарана і адразу быў арыштаваны. Падчас арышту Біба нецэнзурна вылаяўся і парваў чэк.
Прысуд за гэты эпізод Найфельду вынеслі ў чэрвені 2017-га. Тады памочнік пракурора ЗША заявіў, што Біба фактычна выкарыстаў сваю рэпутацыю, каб атрымаць грошы, але насамрэч быў ужо не такі страшны, як раней. «Таму я думаю, што, магчыма, мы знаходзімся ў моманце, калі цыкл [падзей], што ўмацоўвае міф пра Барыса Найфельда, падышоў да канца», — адначыў ён. «Гэта яшчэ трэба будзе высветліць», — пракаментавала суддзя. Але Біба зноў супрацоўнічаў са следствам, таму атрымаў 23 месяцы турмы. На той момант ён адседзеў ужо 18 з паловай месяцаў, таму выйшаў яшчэ да канца года, у кастрычніку 2017-га. У дадатак Біба атрымаў яшчэ тры гады паліцэйскага нагляду.
У студзені 2018-га ён быў поўны рашучасці не вяртацца ў турму. Грошы ён планаваў зарабіць дзякуючы ўдзелу ў рэаліці-шоу з іншымі былымі ўдзельнікамі рускага злачыннага свету. «Я страціў усё, — казаў тады Найфельд. — Я страціў працу <…>. Я страціў жонку. Гэтага пакарання мне дастаткова». У інтэрв'ю ён выказваў жаданне вярнуцца на радзіму, пад якой, зрэшты, відавочна разумеў Расію, дзе «навыкі зносін з бізнесоўцамі ўсіх масцяў прынясуць больш важкія дывідэнды».
«Дайце мне шанец пачаць новае жыццё», — прасіў ён журналістаў Associated Press, якія пазіцыянавалі яго як «самага вядомага з жывых рускіх гангстараў Нью-Ёрка». На пытанне, ці шкадуе ён пра свой лад жыцця, ён адказаў так: «Ніколі. Не. Калі б у мяне быў яшчэ адзін шанец, я б зрабіў тое самае».
Здаецца, Бібу ўсё ж удалося вярнуцца на постсавецкую прастору. У студзені 2019 года ён прыляцеў з Масквы ў Кішынёў, сталіцу Малдовы. Найфельда суправаджалі двое мужчын, адзін з якіх меў аўстрыйскае грамадзянства. Усе трое не маглі адэкватна растлумачыць мэту свайго візіту (напрыклад, Барыс заявіў, што хоча прадэгуставаць мясцовае віно), таму ім забаранілі ўезд, і Найфельд вярнуўся ў Маскву.
Хутчэй за ўсё, менавіта там ён і знаходзіцца цяпер. У 2020−2021 гадах у ЗША знялі два сезоны серыяла Families of the Mafia. Адзін з эпізодаў акурат быў прысвечаны Найфельду. Ніжэй, да прыкладу, можна ўбачыць фрагмент шоў, у якім жонка Барыса кажа пра жаданне развесціся з ім.
У сінопсісе згадвалася, што тады Барыс адбываў умоўны тэрмін у Маскве. Так што, мяркуючы з усяго, 76-гадовы гамяльчук, якога ў прысвечаным яму падкасце называлі «самым небяспечным рускім гангстарам, якога калі-небудзь ведала Амерыка», узяўся за старое і не збіраецца спыняцца.
Чытайце таксама
